Choroby kukurydzy - Bogusia

SZKODNIKI

Rolnice - W latach, gdy warunki meteorologiczne sprzyjają rozwojowi rolnic, mogą one uszkadzać młode rośliny kukurydzy w wielu rejonach Polski. Natomiast w 2003 r., odnotowano po raz pierwszy żerowanie gąsienic tych motyli na kolbach kukurydzy, na południowym wschodzie kraju. Motyle rolnic pojawiają się w końcu maja i w czerwcu. Loty odbywają się o zmierzchu. Jaja są składane przez samice do gleby obok młodych roślin, a także na roślinach. Gąsienice po wylęgu rozpoczynają żerowanie w młodych, zwiniętych liściach. Później stają się wrażliwe na światło i schodzą do wierzchniej warstwy gleby. W okresie dnia kryją się w szczelinkach pomiędzy grudkami ziemi, a w nocy żerują u podstawy roślin. Zjadają szyjki korzeniowe i korzenie przybyszowe.
Silnie uszkodzone rośliny łamią się u podstawy; są też opanowywane przez głownię guzowatą i inne choroby. Gąsienice wylęgłe z jaj złożonych w okresie, gdy rośliny rozwijają wiechy i kolby, żerują początkowo w liściach okrywowych kolb, a w czasie tworzenia (wypełniania) ziarna oraz w fazie mlecznej dojrzałości wygryzają otwory w liściach okrywowych, w górnej części kolby. Jeśli jej czubek nie jest zakryty, wchodzą pod liście okrywowe i żerują od szczytu kolby zjadając miękkie ziarniaki. Intensywne żerowanie trwa około 2 tygodnie, a gdy ziarno osiąga dojrzałość woskową twardą, dorosłe gąsienice opuszczają kolby i schodzą w szczeliny gleby na przepoczwarzenie. Żerowanie gąsienic na kolbach powoduje straty w pionach ziarna, a także ułatwia porażenie uszkodzonych ziarniaków i osadek przez grzyby z rodzaju Fusarium, które są sprawcami jednej z najgroźniejszych chorób - fuzariozy kolb kukurydzy. Rozwojowi rolnic sprzyja sucha, upalna pogoda.
Ich nasilenie wzrasta w cyklach kilkuletnich i wówczas stanowią znaczne zagrożenie dla plonów kukurydzy, rzepaku i wielu innych roślin uprawnych. Przewidywanie ich liczniejszego pojawu jest bardzo trudne, a decyzje o zwalczaniu muszą być podejmowane na podstawie wyników bieżących obserwacji występowania na roślinach i/lub w glebie młodych gąsienic.
Od czerwca do początku października na kukurydzy występują dość licznie drobne owady - przylżeńce. Ich szczyt liczebności przypada w trzeciej dekadzie lipca lub (najczęściej) w pierwszej połowie sierpnia. Najwięcej przylżeńców, do 200 osobników na roślinę, stwierdza się w lata upalne i suche, najmniej w chłodne i deszczowe. Nakłuwając rośliny owady te przyczyniają się do silniejszego wystąpienia chorób i powstania strat w plonach. W okresie pęcznienia i kiełkowania ziarniaków oraz w czasie wschodów roślin mogą lokalnie powstawać w łanach puste miejsca lub przerzedzenia roślin, które niekiedy są przyczyną likwidacji plantacji. Szkody te powoduje śmietka kiełkówka, której larwy stanowią zagrożenie szczególnie wówczas, gdy kukurydza jest uprawiana na glebach zasobnych w próchnicę oraz gdy pod tą roślinę zastosowano nawożenie obornikiem lub gnojowicą. W tym czasie rozpoczynają również żerowanie szkodniki glebowe: drutowce i pędraki, które zjadają pęczniejące ziarniaki i młode siewki, a później niszczą korzenie, szyjki korzeniowe i podstawy łodygi. Szczególnie licznie mogą wystąpić na plantacjach zasianych po zaoranych użytkach zielonych lub po nieużytkach. Siewki wraz z ziarniakami mogą wydziobywać z gleby i niszczyć ptaki krukowate i dzikie gołębie. Szkody są dotkliwe wówczas, gdy plantacje są zakładane w pobliżu miejsc gniazdowania ptactwa, oraz gdy masowe wylęgi piskląt następują przed wschodami kukurydzy. Znaczne szkody w terenach przyleśnych, zwłaszcza w sąsiedztwie miejsc ostojowych i dostępu do zbiorników wodnych, może na plantacjach kukurydzy powodować zwierzyna leśna. Największe nasilenie szkód wyrządzonych przez dziki obserwuje się po siewie, w okresie wschodów roślin, a przez dziki, sarny i jelenie od fazy rozwojowej wypełniania ziarna do zbioru kukurydzy. W niektórych latach, w okresie rozwijania przez rośliny liści, wiech i kolb na kukurydzy mogą żerować gąsienice innych motyli (poza omacnicą prosowianką i rolnicami) m.in. zwójki chryzantemeczki, błyszczki jarzynówki, a w lata przekropne na wilgotniejszych stanowiskach - błędnicy butwicy. W lata licznego występowania kukurydzę mogą zasiedlać szkodniki wielożerne, które uszkadzają pojedyncze rośliny i nie powodują znaczących strat w plonach. Należą do nich różne gatunki pchełek, skrzypionki: zbożowa i błękitek i inne.

Nowe zagrożenia

W upalnym 2003 r. na teren południowej Polski naleciały motyle słonecznicy orężówki. Naloty nastąpiły pod koniec czerwca i w pierwszych dniach lipca. Ze złożonych przez samice na kolbach kukurydzy jaj wylęgły się gąsienice, które (podobnie jak rolnice) wyjadały miękkie ziarna od czubka kolby w dół, nie uszkadzając osadki, W chłodnym 2004 r. zjawisko to nie powtórzyło się.

Ciepłolubny motyl - słonecznica orężówka jest powszechnie występującym szkodnikiem kukurydzy i wielu innych roślin uprawnych w basenie Morza Śródziemnego. Gatunek ten występuje już licznie na Węgrzech. Również w krajach sąsiadujących z Polską - na Słowacji i w Czechach, nasilenie tego szkodnika wzrasta. Należy przypuszczać, że jeśli nastąpi kilka kolejnych lat upalnych, to słonecznica orężówka znowu może pojawić się w południowej Polsce, na kukurydzy i innych gatunkach roślin rolniczych oraz warzyw, powodując znaczące straty w plonach.

Do Polski zbliża się groźny szkodnik - zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa. Chrząszcz ten występuje już na kukurydzy w krajach sąsiednich: w południowej Słowacji, w Czechach i w południowo-zachodniej Ukrainie, skąd może się przemieścić na Opolszczyznę i Dolny Śląsk oraz w rejon Przemyśla i Zamościa. Może też zostać przeniesiony w dowolne miejsce w kraju środkami transportu międzynarodowego (samoloty, pociągi, samochody, okręty). Chrząszcze mogą żerować na znamionach kolb. Najwyższa jest szkodliwość larw, które początkowo żerują wewnątrz korzonków, a później, w miarę powiększania rozmiarów ciała, na korzeniach. Uszkadzają, a gdy wystąpią licznie, to mogą całkowicie zniszczyć system korzeniowy. W rezultacie pod koniec czerwca i w lipcu rośliny charakterystycznie wylęgają i zasychają.